YAQOB TILERMENİ
JéRENOT:ev nıvıs jı azadiyawelat.com é hatıye gırtın
Di civakê de dema ku mirov li gora şiyan û qabîliyeta xwe serkeftinekê bi dest nexe, tirs û xemnakiyek pê re çêdibe. Erda şematokî ya binê lingê mirov, mirov ber bi têkçûnekê ve dişemitîne. Hesta têkçûnê êş û nexweşî û bûhranan bi xwe re tîne. Bi van sedeman mirova/ê di nava bûhranan de serê xwe yî çemandî bi fikar radike û li derdorê dinihêre, dixwaze bibîne ku derdor der barê wê/î de çi difikire. Çi kesên xwedî çalak, çi jî kesên afirînerên berheman bi van hestan di civakê dibin xwedî erk û peywir. Û ev bîr û boçûn ji destpêka zarokiyê weke ezîtiyekê teşe digire û heta dawiya jiyana mirov didome.
Ezîtîya (egoya) mirov di civakê de weke peqilkên sabûnê ye. Dema ku ji destê civakê derkeve, ji bo ku berhewa nebe, divê tim jê were hezkirin û teqdîrkirin; naxwe di nava kefa destê civakê de diteqe. Fikir û ramanên der barê ezîtiya mirov de jî, ji çêbûnê û pê ve bi bîr û boçûnên endamên civakê ve qîmet dibînin. Dema ku civak dipesinîne baş dibe, dema ku rexne dike xerab dibe. Gelek ezên li derveyî kevneşopiyên civakê, ji ber eleqe û piyariya ku civak bi şert datîne pêşiyê, napejirînin. Çinku ev ‘ez’ana çawa di zarokiyê de ji dê û bavên xwe hezkirineke bêberjewendî wergirtine, dixwazin heman eleqeyê ji civakê jî bibînin. Û çinku ew baş dizanin ku hezkirina civakê bi mewkiya kesî ve girêdayiye. Civak kesên li mewkiyên bilind dixin kefika nirxdayînê, kesên di mewkiyên nizim de dixin kefika biçûkdîtinê. Jixwe di bingeha vê nirxandinê de tirseke derûnî veşartiye.
Kesên bi hebûn û sekna xwe, ji xwe bawer; çi çalakger bin, çi jî berhemdar bin, pêdiviya wan ji teqdîr û pesinandina civakê tune ye. Di hin serdemên dîrokê de kes û komikên biçûk ev xisûsiyet bi destê xwe afirandin. Hedefa xwe ne li gora serkeftinê diyar kirin, ji wan re sekna serbixwe, bû serkeftina jiyanî. Ji ber vê seknê jî, ji teref civakê ve hatin nefîkirin û navên neyînî bi dû wan hate xistin. Jixwe wan jî ji bo selmandina vê hişmendiya civakê, çi ji destê wan hat bi cih anîn.
Di serê sedsala nozdehemîn de li Ewropaya Rojava û Amerîkayê komek mirov derketin peyaseyê. Ev mirov bi gelemperî kincên ji rêzê li xwe dikirin, li taxên erzan ên bajêr bi cih dibûn, pir pirtûk dixwendin û zêde guh nedidan pereyan. Gelek ji wan sewsî (melankolîk) bûn, ji dilê safî bi ser hunerê ve bûn, bi dû dilîniyê de bûn, zêde bala wan ne li ser kar û şixul û serkeftina aboriyê bûn. Hin ji wan jiyaneke seksuelî ya dijberê kevneşopiyên civakê dijiyan, hin jin ligel ku hîna nebûbû moda jî porên xwe kurt dibirîn. Piştî demekê navê “bohem” li van mirovan hat kirin.
Di vê sedsalê de (sedsala nozdehemîn) kevalên ku nîgarên boheman diresimand, ew di avahiyên apartimanan de di navbera dîwarên gemarokî, li ser palgehan ramedandî nîşan didan. Mirovên bohem di kevalan de bi gelemperî westiyayî û hejar bûn. Awirên wan li dûrahiyan bûn. Di refikên pirtûkxaneyên wan de qoqên seriyan hebûn. Li ser rûyê wan îfadeyek ku gefan li xwediyên karxaneyan dixwarin hebû: Mirov digot qey serî li hemberî berjewendîperestiya bûrjûwaziyê û têkîliyên erzan radikirin.
Bohemên ku li bajarên mezin dijiyan li hin taxan civiyan; çinku dixwestin bi têkîliyên dilsozî bi hev re bijîn. Di dîrokê de hin derên ku bi têkîliyên dostane re li hev, li ser navên boheman dihatin naskirin; weke Montparnasse, Bloomsbury, Chelsea, Greenwich Village, Venice Beach…
Di sala 1814’an de li Massachusettesê komek hunermendên bohem ên utopîk, beyan kirin ku qet qîmetê nadin kar û pereyan û li çewlikek bi navê Fruitlandsê dest bi jiyanê kirin. Bi qasî ku bixwin hildiberandin û vejena xwe ya mayî didan helbest, wêne û xwezayê. Avakarê komunê Bronson Alcott digot, “peywira endaman ne ‘kirin’ e, ‘hebûn’ e” Alcott û hevalên wî gelek nûjenî afirandin û heta taliyê bi dû wan nûjeniyan de meşiyan: Kincên ji pembo li xwe nedikirin; çinku koleyan pembo berhev dikirin. Berên ji goşt û şîr nedixwarin û venedixwarin, xwaringehek wan î vejeteryanî (goştnexiwrî) hebû. Bi tenê sebze û fêkiyên ku ber bi ezmên ve şîn dihatin dixwarin; li dijî gîzer û kartolan bûn, çinku ew ber bi binê erdê ve şîn dihatin. Sêv û hirmiyên ku ber bi ezmên ve bilind dibûn, xwarinên wan ên sereke bûn.
Komuna Fruitlandsê ne xwedî temenekî dirêj bû. Piştî bihevrebûna sala pêşîn di havînî de pirsgirêk di navbera endamên komê de derketin; cotkarên di komunê de li dijî pêwendiyên jiyanî derdiketin, ji bo wiha ruh û bedena bohemtiyê roj bi roj feşkilî. Lê şopên xwe di nava gelek pêl û ekolên hunerê de bi cih kir.
Ji romantîkan heta bi surrealîstan, ji pûnkan heta bi dadaîstan gelek pêl bi navê “bohem” hatin naskirin. Baudelaire, Paul Eluard, Brian Howard, Flaubert, Stendhal, Marcel Duchamp, Charles Bukowski, Henry Thoreau, Thomas Chatterton, Gérard de Nerval, Edgar Allen Poe, Victor Hugo, Tristan Tzara û gelek hunermend û nivîskar weke bohem hatin binavkirin.
Statuya ku bi wateyekê sekna mirov a di civakê de, bi wateyeke dîtir rûmeta mirov a di çavên kesên din de îfade dike, heta ku mirov hebe dê dom bike û kesên ku li dijî daxwazên civakê serî radikin jî dê her di civakê de cihên berxwedêriyê bibînin. Îcar mirovên ku nasnameya kurdîtiyê li ser eniya wan e di ku derê vê şîrove-nirxandinê de cih digire? Ez statuya berhemdar û çalakgerên kurd ji bextê xwendevên re dihêlim; ancax ji niha de bi xwe dihisim û dibihîsim ku ew li cem xwe navên weke barûte, tolaz, sergerde, beredayî li wan kesan dikin; naxwe ez çewt difikirim!..
* * *
DERWAZEYÊ DU
PIRTÛK Û DU ROJAN
-Status Anxiyety (Xemnakiya Statuyê = Statü Endişesi), Alain De Botton, Weşanên Sel.
-Weapons Transfers And Violations Of The Laws Of War In Turkey (Li Tirkî Xirabiyên Zagonên Şer Û Guhastinên Çekan = Türkiye’ye Silah Transferleri Ve Savaş Yasaları İhlalleri), Weşanên Rêzepirtûkên Mafên Mirovan (Human Rights Watch Arms Project), Wergera Ji Bo Tirkî: Ertugrul Kurkçu.
-Roja 4’ê Nîsanê:
1- Ji bo gelê kurd rojeke xwedî wateyên pîroz e, ji lewre serokê gelê kurd di vê rojê de hatiye jiyanê. Watedayîna min a vê rojê li beramberî watedayîna pîr û kal, jin û mêrên kurd ên çalakger dişibe dilopek ava ji deryayê. Kesên ku hundirê vê rojê dadigirin ew in, hêz û qeweta wan kêm nebe!..
2- Roja Têkoşîna li Hemberî Mayinên Bejî ye. Li dinyayê salê 15-20 hezar mirov ji ber teqînên mayinan an dimirin an seqet dimînin. Girîng û xetereya vê rojê herî bêtir ji hêla mirovên seqet tê zanîn. Li Tirkiyeyê heta niha di ser hejmara milyonekê mayin hatine çandin. Wekî din jî di depoyên artêşê de di ser sê milyonan re mayin hene. Mêjûya 1’ê adara 2014’an roja dawiyê ya paqijkirina mayinan e; lê heta niha tu gavek di vî warî de nehatiye avêtin. Dîsa li gorî lêkolînan li Tirkiyeyê her ji sê rojan carekê mirovek ji ber teqîna mayinan an dimire an jî seqet dimîne. Herî bêtir jî zarokên kurd ku li derdorên avahiyên leşkerî dilîzin, dibin hedefa mayinan. Jixwe mayin li nasnameyê napirse. Em di lênûska xwe de weke nîşe vê rojê jî binivîsînin û hewl bidin ku li dijî mayinan gaveke biçûk bavêjin; naxwe dinya ji bo me hemûyan ji cihê jiyînê vediguhere dojehê.
JéRENOT:ev nıvıs jı azadiyawelat.com é hatıye gırtın
Di civakê de dema ku mirov li gora şiyan û qabîliyeta xwe serkeftinekê bi dest nexe, tirs û xemnakiyek pê re çêdibe. Erda şematokî ya binê lingê mirov, mirov ber bi têkçûnekê ve dişemitîne. Hesta têkçûnê êş û nexweşî û bûhranan bi xwe re tîne. Bi van sedeman mirova/ê di nava bûhranan de serê xwe yî çemandî bi fikar radike û li derdorê dinihêre, dixwaze bibîne ku derdor der barê wê/î de çi difikire. Çi kesên xwedî çalak, çi jî kesên afirînerên berheman bi van hestan di civakê dibin xwedî erk û peywir. Û ev bîr û boçûn ji destpêka zarokiyê weke ezîtiyekê teşe digire û heta dawiya jiyana mirov didome.
Ezîtîya (egoya) mirov di civakê de weke peqilkên sabûnê ye. Dema ku ji destê civakê derkeve, ji bo ku berhewa nebe, divê tim jê were hezkirin û teqdîrkirin; naxwe di nava kefa destê civakê de diteqe. Fikir û ramanên der barê ezîtiya mirov de jî, ji çêbûnê û pê ve bi bîr û boçûnên endamên civakê ve qîmet dibînin. Dema ku civak dipesinîne baş dibe, dema ku rexne dike xerab dibe. Gelek ezên li derveyî kevneşopiyên civakê, ji ber eleqe û piyariya ku civak bi şert datîne pêşiyê, napejirînin. Çinku ev ‘ez’ana çawa di zarokiyê de ji dê û bavên xwe hezkirineke bêberjewendî wergirtine, dixwazin heman eleqeyê ji civakê jî bibînin. Û çinku ew baş dizanin ku hezkirina civakê bi mewkiya kesî ve girêdayiye. Civak kesên li mewkiyên bilind dixin kefika nirxdayînê, kesên di mewkiyên nizim de dixin kefika biçûkdîtinê. Jixwe di bingeha vê nirxandinê de tirseke derûnî veşartiye.
Kesên bi hebûn û sekna xwe, ji xwe bawer; çi çalakger bin, çi jî berhemdar bin, pêdiviya wan ji teqdîr û pesinandina civakê tune ye. Di hin serdemên dîrokê de kes û komikên biçûk ev xisûsiyet bi destê xwe afirandin. Hedefa xwe ne li gora serkeftinê diyar kirin, ji wan re sekna serbixwe, bû serkeftina jiyanî. Ji ber vê seknê jî, ji teref civakê ve hatin nefîkirin û navên neyînî bi dû wan hate xistin. Jixwe wan jî ji bo selmandina vê hişmendiya civakê, çi ji destê wan hat bi cih anîn.
Di serê sedsala nozdehemîn de li Ewropaya Rojava û Amerîkayê komek mirov derketin peyaseyê. Ev mirov bi gelemperî kincên ji rêzê li xwe dikirin, li taxên erzan ên bajêr bi cih dibûn, pir pirtûk dixwendin û zêde guh nedidan pereyan. Gelek ji wan sewsî (melankolîk) bûn, ji dilê safî bi ser hunerê ve bûn, bi dû dilîniyê de bûn, zêde bala wan ne li ser kar û şixul û serkeftina aboriyê bûn. Hin ji wan jiyaneke seksuelî ya dijberê kevneşopiyên civakê dijiyan, hin jin ligel ku hîna nebûbû moda jî porên xwe kurt dibirîn. Piştî demekê navê “bohem” li van mirovan hat kirin.
Di vê sedsalê de (sedsala nozdehemîn) kevalên ku nîgarên boheman diresimand, ew di avahiyên apartimanan de di navbera dîwarên gemarokî, li ser palgehan ramedandî nîşan didan. Mirovên bohem di kevalan de bi gelemperî westiyayî û hejar bûn. Awirên wan li dûrahiyan bûn. Di refikên pirtûkxaneyên wan de qoqên seriyan hebûn. Li ser rûyê wan îfadeyek ku gefan li xwediyên karxaneyan dixwarin hebû: Mirov digot qey serî li hemberî berjewendîperestiya bûrjûwaziyê û têkîliyên erzan radikirin.
Bohemên ku li bajarên mezin dijiyan li hin taxan civiyan; çinku dixwestin bi têkîliyên dilsozî bi hev re bijîn. Di dîrokê de hin derên ku bi têkîliyên dostane re li hev, li ser navên boheman dihatin naskirin; weke Montparnasse, Bloomsbury, Chelsea, Greenwich Village, Venice Beach…
Di sala 1814’an de li Massachusettesê komek hunermendên bohem ên utopîk, beyan kirin ku qet qîmetê nadin kar û pereyan û li çewlikek bi navê Fruitlandsê dest bi jiyanê kirin. Bi qasî ku bixwin hildiberandin û vejena xwe ya mayî didan helbest, wêne û xwezayê. Avakarê komunê Bronson Alcott digot, “peywira endaman ne ‘kirin’ e, ‘hebûn’ e” Alcott û hevalên wî gelek nûjenî afirandin û heta taliyê bi dû wan nûjeniyan de meşiyan: Kincên ji pembo li xwe nedikirin; çinku koleyan pembo berhev dikirin. Berên ji goşt û şîr nedixwarin û venedixwarin, xwaringehek wan î vejeteryanî (goştnexiwrî) hebû. Bi tenê sebze û fêkiyên ku ber bi ezmên ve şîn dihatin dixwarin; li dijî gîzer û kartolan bûn, çinku ew ber bi binê erdê ve şîn dihatin. Sêv û hirmiyên ku ber bi ezmên ve bilind dibûn, xwarinên wan ên sereke bûn.
Komuna Fruitlandsê ne xwedî temenekî dirêj bû. Piştî bihevrebûna sala pêşîn di havînî de pirsgirêk di navbera endamên komê de derketin; cotkarên di komunê de li dijî pêwendiyên jiyanî derdiketin, ji bo wiha ruh û bedena bohemtiyê roj bi roj feşkilî. Lê şopên xwe di nava gelek pêl û ekolên hunerê de bi cih kir.
Ji romantîkan heta bi surrealîstan, ji pûnkan heta bi dadaîstan gelek pêl bi navê “bohem” hatin naskirin. Baudelaire, Paul Eluard, Brian Howard, Flaubert, Stendhal, Marcel Duchamp, Charles Bukowski, Henry Thoreau, Thomas Chatterton, Gérard de Nerval, Edgar Allen Poe, Victor Hugo, Tristan Tzara û gelek hunermend û nivîskar weke bohem hatin binavkirin.
Statuya ku bi wateyekê sekna mirov a di civakê de, bi wateyeke dîtir rûmeta mirov a di çavên kesên din de îfade dike, heta ku mirov hebe dê dom bike û kesên ku li dijî daxwazên civakê serî radikin jî dê her di civakê de cihên berxwedêriyê bibînin. Îcar mirovên ku nasnameya kurdîtiyê li ser eniya wan e di ku derê vê şîrove-nirxandinê de cih digire? Ez statuya berhemdar û çalakgerên kurd ji bextê xwendevên re dihêlim; ancax ji niha de bi xwe dihisim û dibihîsim ku ew li cem xwe navên weke barûte, tolaz, sergerde, beredayî li wan kesan dikin; naxwe ez çewt difikirim!..
* * *
DERWAZEYÊ DU
PIRTÛK Û DU ROJAN
-Status Anxiyety (Xemnakiya Statuyê = Statü Endişesi), Alain De Botton, Weşanên Sel.
-Weapons Transfers And Violations Of The Laws Of War In Turkey (Li Tirkî Xirabiyên Zagonên Şer Û Guhastinên Çekan = Türkiye’ye Silah Transferleri Ve Savaş Yasaları İhlalleri), Weşanên Rêzepirtûkên Mafên Mirovan (Human Rights Watch Arms Project), Wergera Ji Bo Tirkî: Ertugrul Kurkçu.
-Roja 4’ê Nîsanê:
1- Ji bo gelê kurd rojeke xwedî wateyên pîroz e, ji lewre serokê gelê kurd di vê rojê de hatiye jiyanê. Watedayîna min a vê rojê li beramberî watedayîna pîr û kal, jin û mêrên kurd ên çalakger dişibe dilopek ava ji deryayê. Kesên ku hundirê vê rojê dadigirin ew in, hêz û qeweta wan kêm nebe!..
2- Roja Têkoşîna li Hemberî Mayinên Bejî ye. Li dinyayê salê 15-20 hezar mirov ji ber teqînên mayinan an dimirin an seqet dimînin. Girîng û xetereya vê rojê herî bêtir ji hêla mirovên seqet tê zanîn. Li Tirkiyeyê heta niha di ser hejmara milyonekê mayin hatine çandin. Wekî din jî di depoyên artêşê de di ser sê milyonan re mayin hene. Mêjûya 1’ê adara 2014’an roja dawiyê ya paqijkirina mayinan e; lê heta niha tu gavek di vî warî de nehatiye avêtin. Dîsa li gorî lêkolînan li Tirkiyeyê her ji sê rojan carekê mirovek ji ber teqîna mayinan an dimire an jî seqet dimîne. Herî bêtir jî zarokên kurd ku li derdorên avahiyên leşkerî dilîzin, dibin hedefa mayinan. Jixwe mayin li nasnameyê napirse. Em di lênûska xwe de weke nîşe vê rojê jî binivîsînin û hewl bidin ku li dijî mayinan gaveke biçûk bavêjin; naxwe dinya ji bo me hemûyan ji cihê jiyînê vediguhere dojehê.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder